(Nhân đọc hai truyện ngắn Buổi sáng biến mất và Cơm Chiều của Ngô Phan Lưu)
Trong số những tác phẩm đoạt giải cuộc thi truyện ngắn hay 2006 - 2007 do Báo Văn nghệ tổ chức tôi chú ý đến chùm truyện ngắn Buổi sáng biến mất và Cơm chiều đoạt giải nhất của tác giả Ngô Phan Lưu. Đọc hai truyện ngắn Buổi sáng biến mất và Cơm chiều của Ngô Phan Lưu nhận ra một phong cách thống nhất và hiện đại của tác giả này.
Chẳng hạn ngay từ nhan đề của truyện ngắn Cơm chiều cũng đã chứa đựng một phần nào đó ý nghĩa câu chuyện được kể. Nhan đề này đã gói gọn cả không gian và cả sinh hoạt của mọi gia đình bình thường. Nhưng nhan đề này còn tiềm ẩn một chức năng gợi lên một không khí buồn tẻ, nặng nề tại gia đình nhà anh Lân; xuất phát từ mất bò dẫn đến cơn giận của anh.
Cả hai truyện ngắn của Ngô Phan Lưu đều có những sự kiện hoặc hành động bất thường dẫn đến sự phát triển của câu chuyện. Nếu tiểu thuyết là thể loại chiếm lĩnh đời sống trong toàn bộ sự trọn vẹn của nó thì truyện ngắn thường khắc hoạ một hiện tượng, phát hiện một nét bản chất trong quan hệ nhân sinh trong đời sống tâm hồn. Ở cả hai truyện ngắn, đời sống chỉ hiện ra như những nhát cắt. Nhưng điểm đáng chú ý là những nhắt cắt ấy là sự gián đoạn của đời sống hay nói rõ ra là một biến cố bất tình thường của đời sống. Trong truyện ngắn Buổi sáng biến mất, đời sống gia đình chú Khiêu hiện ra với cuộc sống đảo lộn không bình thường bởi chú Khiêu mắc bệnh ung thư vô phương cứu chữa. Chỉ một chi tiết nhỏ đó là lốc lịch còn nguyên không ai xé. Thời gian của cả gia đình người bệnh là thời gian chịu đựng để kết thúc bằng cái chết của chú Khiêu. Một cái chết sẽ kết thúc mọi sự đau khổ chịu đựng lẫn những hành động bất bình thường trái với tình thương vốn có trong gia đình. Một cái chết mà có thể lại dẫn đến sự bình yên. Đây chính là sự phi lý mà hợp lý của thời hiện đại. Kể cả nhân vật Thuấn - người đến thăm chú Khiêu cũng không phải là ngoại lệ: anh hỏi một câu hỏi thừa thãi, chức năng của nó chỉ là biểu hiện của sự luống cuống. Và cả ý nghĩ giật hai túi quà đem đi chỗ khác. Nhân vật Thuấn đã rơi vào một môi trường của những cảm xúc bất thường. Kết thúc câu chuyện "anh loay hoay với lòng thương kì lạ ấy, buổi sáng biến mất, quên cả thăm bà Mển như chương trình..." Trong truyện ngắn Cơm chiều lại chỉ là một khoảng khắc cuộc sống. Một khoảng khắc bất thường nhưng nó đã có mầm mống từ cuộc sống bình thường diễn ra hàng ngày. Khoảng khác ấy diễn ra ở bữa cơm chiều của nhà anh Lân. Từ một cơn giận của anh Lân mà bữa cơm sum họp bị xé vụn trở thành sự độc thoại nội tâm chất vấn suy nghĩ của các nhân vật. Đặc biệt là hai người đàn bà: mẹ Lân và chị Thùy (vợ Lân). Ở mẹ Lân là một bí mật về cha đẻ của Lân và sau đó là sự dằn vặt tâm hồn. Với chị Thùy, sau những hành động và cả ý nghĩ không cam chịu cuộc sống thường nhật mà chị đang có bằng cách trở về nhà bố mẹ đẻ nhưng rồi chị chị biết khóc bởi không muốn châm ngòi cho một cuộc nổ lớn. Từ những chi tiết bất thường kể trên mà tác giả đã đẩy ý nghĩa câu chuyện lên một tầm cao mới. Ngô Phan Lưu có biệt tài mà theo cách nói của Nam Cao là "biết cách dùng những câu chuyện chẳng có gì để nói những cái sâu sắc". Ngô Phan Lưu còn là nhà văn có thể diễn tả đuợc những hành động lẫn ý nghĩ từ trong vô thức một cách tài tình. Làm được điều này rất khó. Nó đòi hỏi nhà văn phải có óc quan sát, nghiền ngẫm đôi khi phải hoá thân vào nhân vật. Một cách viết tự động, vừa đơn giản mà lại sâu sắc đầy cảm tính nhưng vẫn rất tỉnh táo đến sắc lạnh. Trong truyện ngắn Buổi sáng biến mất, nhân vật Thuấn là người có những lời nói, ý nghĩ xuất phát từ vô thức. Thuấn đã nói một câu hỏi ngớ ngẩn đến lợm giọng: "Sao? Bác sĩ bảo sao?". Dù trước đó anh đã biết rõ bệnh tình của chú Khiêu. Lacan - nhà phâm tâm học người Pháp đã nói một câu nổi tiếng: "Vô thức được cấu trúc như một ngôn ngữ". Và sau đó chính tác giả đã giải thích cho "câu hỏi thừa thãi" bởi "chức năng của nó chỉ là biểu hiện sự luống cuống để thay lời chào vô duyên". Trong truyện ngắn Cơm chiều có một đoạn văn rất đặc sắc. Nó diễn tả một ý nghĩ từ vô thức của nhân vật Thùy. Người gây cho chị sự tủi thân là người chồng nhưng chị lại không căm ghét chồng mà nhường chỗ cho nỗi căm ghét ấy lại là con Tình, chủ hàng tạp hoá đầu làng với những câu nói, cái cười mỉa mai.Ngoài ra, từ cấu trúc truyện ngắn nhận ra hai truyện ngắn của Ngô Phan Lưu có cấu trúc khá gần với cấu trúc của một bài thơ hiện đại. Không phải ở dung lượng mà là sự gián đoạn bởi cách xen ghép của hành động hoặc đọc thoại nội tâm nhân vật dựa trên một tư tưởng thống nhất. Đi liền với đó là lối kể chuyện khách quan khiến có cảm tưởng các sự kiện tự diễn biến chứ không ai kể. Các truyện ngắn cũng đã cố gắng đi sâu vào việc phân tích tâm lý, về những biến động trong tâm tư nhân vật, đa phần thiên về diễn tả những hiện tượng hơn là những ấn tượng. Một điều đặc biệt, một cố gắng đáng ghi nhận trong truyện ngắn Cơm chiều là ở sức chứa trong dung lượng truyện ngắn; ở đây cốt truyện có thể được kéo dài thêm nhưng nhà văn đã dừng lại ở phần kết của câu chuyện bằng cách để lửng tạo ra dư ba còn đọng lại đồng thời tạo ra độ mở cho việc tiếp nhận tác phẩm. Trên kia là một số thủ pháp nghệ thuật trong truyện ngắn hiện đại nhưng nếu đưa ra các tiêu chí tương đối để phân loại truyện ngắn mang tính phương pháp loại hình có thể thấy hai truyện ngắn của Ngô Phan Lưu đều vẫn còn một số dấu tích của đặc điểm truyện ngắn truyền thống. Tiêu biểu nhất là cốt truyện vẫn phải xoáy vào một khoảng khắc thời gian (moment) chứa đựng "yếu tố bất thường đột biến" (Goethe) và cốt truyện vẫn có thể chia ra được thành các phần chính là mở đầu, cao trào và kết thúc. Tuy nhiên, với một cái nhìn tổng thể phong cách của ngòi bút của Ngô Phan Lưu vẫn nằm về phần hiện đại nhiều hơn. Và như thế, độc giả có quyền hi vọng ở những sáng tác tiếp theo ẩn chứa những bứt phá mới của Ngô Phan Lưu. Những tác phẩm mang đầy tính nhân bản mà vẫn mang một phong cách rất hiện đại.
Linh Đàm, 19/08/2007
(Viết Văn - Khoa ST&LL Phê Bình Văn Học - Đại Học Văn Hóa Hà Nội)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét